لبه‌ی تیغ؛ اسپانسرهای جام جهانی 2022 و بحران حقوق بشر در قطر
جام جهانی 2022 از 29 آبان در قطر آغاز می‌شود و در میان جنجال‌ها و حواشی بی پایان جام، فوتبال خود بدل به حاشیه شده است. در شرایطی که اعتراض‌ها به میزبان قطری نسبت به رفتار نامناسب با کارگران جام جهانی و محدودیت‌های بسیار برای هواداران و گردشگران در قطر موجی از نارضایتی و اعتراض در شبکه‌های اجتماعی را از طرف هواداران و فوتبال دوستان به همراه داشته، اسپانسرهای جام جهانی 2022 می‌گویند با با حضور خود می‌توانند تاثیر مثبتی بر این جام بگذارند؛ ادعای بزرگی که آنها بر لبه‌ی تیغ می‌گذارد.
تصمیم به اهدای میزبانی جام جهانی 2022 به قطر در سال 2010 تعجب فوتبال دوستان را برانگیخت؛ برای بسیاری میزبانی کشوری کوچک در خاورمیانه که (در آن زمان) تنها یک استادیوم بزرگ دارد، دمای هوا در تابستان‌هایش – فصلی که به طور سنتی جام جهانی همیشه در آن برگزار شده است – به 40 درجه می‌رسد، تاریخچه‌ی فوتبالی آن ناچیز است و سابقه‌ی چندان درخشانی در امور حقوق بشری ندارد سوال‌برانگیز بود.
در شرایطی که کمتر از 24 ساعت تا آغاز یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای ورزشی جهان باقی مانده، تعدادی از این سوالات در سال‌های اخیر پاسخ داده شدند. جام جهانی از تابستان به فصل زمستان منتقل شد تا در هوای معتدل‌تری برگزار شود و قریب به 200 میلیون دلار نیز برای زیرساخت‌ها و استادیوم‌های جدید هزینه شد. با این حال رویکرد قطری‌های در رابطه با اقلیت‌ها و مرگ حدود 6500 کارگری که به ساخت ورزشگاه‌های لوکس جام جهانی 2022 کمک کردند، اصل مسابقات را زیر سایه‌ی خود برده است.
با تمام این‌ها کمپانی‌های بسیاری پول زیادی خرج کرده‌اند تا نام برندشان در جام جهانی 2022 در برابر دیدگان میلیون‌های بیننده قرار بگیرد؛ جامی که به ادعای تخمین فیفا توسط 5 میلیارد نفر دیده خواهد شد! با وجود تمام جنجال‌ها و رسوایی‌ها، برندها باور دارند مزایای حضور در جام جهانی قطر به ریسک‌های آن می‌چربد.
کانرد ویاچِک، رئیس کمپانی تحلیل داده‌های ورزشیِ GlobalData می‌گوید میزان هزینه‌ی اسپانسرها در جام جهانی 2022 نسبت به جام‌های پیشین افت چندانی نداشته و از طرف دیگر هزینه‌ی برندهای محلی با افزایش نیز روبرو شده است. این در حالی است که برندهایی همچون کاسترول، Continental Tires، خطوط هوایی امارات، Johnson & Johnson و سونی همگی در پی اهدای میزبانی جام‌های 2018 و 2022 به روسیه و قطر، پس از جام جهانی 2014 برزیل قراردادهای خود با فیفا را فسخ کردند.
فیفا در واکنش به این فسخ قراردادها به شرکت‌های خاورمیانه‌ای روی آورد و در سال 2017 با خطوط هوایی قطر را و در اوایل سال 2022 با کمپانی نفتی QatarEnergy که مستقیماً توسط حکومت قطر اداره می‌شود، قرارداد بست. اسپانسرهای فیفا در جام جهانی 2022 را شرکت‌های وانداگروپ، ویزا، آدیداس، هیوندای موتورز و کوکاکولا شکل می‌دهند.
تلاش اسپانسرها برای ارائه‌ی چهره‌ای مثبت در جام جهانی 2022
اتهامات ورزش‌شویی یا Sportswashing به قطری‌ها، بسیاری از برندهای بزرگ جام جهانی 2022 را در شرایط دشواری قرار داده است. یک ائتلاف حقوق بشری سعی کرد با اعمال فشار به 14 اسپانسر فیفا در این جام، آنها را برای تحت فشار قرار دادن فیفا و مقامات قطری به منظور پرداخت غرامت به خانواده‌های کارگران کشته شده در قطر وادار به عمل کند؛ در این میان تنها چهار برند (آدیداس، کوکاکولا، مکدونالد؛ و AB InBev) در این مورد حاضر به انتشار بیانیه شدند.
برخی از کمپانی‌ها نیز مانند آدیداس – در آخرین تبلیغ خود پیش از شروع جام جهانی 2022 – سعی کردند در تبلیغات خود اشاره‌ی مستقیمی به قطر و میزبانی آنها نداشته باشند؛ کاری که به عقیده‌ی ریکاردو فورت، موسس کمپانی مشاوره Sport By Fort یک کَلَک هوشمندانه‌ی تبلیغاتی برای کمتر دیده و شنیده شدن قطر است.
تعدادی دیگر از کمپانی‌های می‌گویند با حضور در این تورنمنت می‌توانند اثرگذاری مثبتی داشته باشند. کوکاکولا، یکی از قدیمی‌ترین اسپانسرهای فیفا مدعی است «ورزش می‌تواند آدم‌ها را به هم نزدیک کند و نیرویی برای ایجاد تغییرات مثبت باشد و در عین حال نیاز به اصلاحات زیادی حس می‌شود.»
مواجهه اسپانسرها با اتهام ریاکاری در جام جهانی 2022
اگر این برندها واقعاً خواستار ایجاد تغییری مثبت هستند چطور به همکاری خود با فیفا ادامه می‌دهند؟ ادامه‌ی همراهی این اسپانسرها با جام جهانی 2022 باعث شده تا از طرف بسیاری از هواداران در دنیا متهم به دورویی شوند. ویاچک در این مورد می‌گوید: «ادعای برندها این است که تنها با حضور فعال در این رویدادها می‌تواند بر روی مسائل و مشکلات آن نور انداخت اما در مقابل بسیاری یادآور می‌شوند که بایکوت ورزشی آفریقای جنوبی در دوران آپارتاید، نقش پررنگی در پایان دادن به آپارتاید ایفا کرد.»
ویاچک درباره ریسک بزرگ برندهای نامدار در جام جهانی 2022 می‌گوید: «بسیاری از آنها امید دارند که بسیاری از این انتقادات و مسائل تا رویداد بزرگ بعدی توسط اکثریت به دست فراموشی سپرده شود.» از طرفی برند هامل با کمرنگ کردن لوگوی خود بر روی پیراهن‌های تیم ملی دانمارک سعی کرده تا حضور خود در این جام را اندکی از نظرها پنهان کند. اگرچه به عقیده‌ی فورت این کار صرفاً یک کلک تبلیغاتی است تا یک اعتراض معنادار.
فورت با اشاره به جنجال‌هایی که پیش از هر دوره‌ی جام جهانی وجود دارد – از نگرانی‌ها بابت امنیت کارگران در جام جهانی 2014 برزیل گرفته تا حواشی میزبانی روسیه در جام جهانی 2018 – پیش بینی می‌کند که به محض شروع اولین بازی، بسیاری از انتقادات و سر و صداها به حاشیه رانده خواهند شد.
فورت در ادامه می‌گوید «به عنوان یک اسپانسر باید توانایی‌ها، فرایندها و ساختارهایی داشته باشید که در چنین مواقعی به کمکتان بیاید. مدیریت بحران بسیار کلیدی است و باید نسبت به حساسیت‌های حضور در رویدادی مانند جام جهانی 2022 آگاه باشید. هر کاری که انجام دهید یا هر حرفی که بزنید یا نزنید توسط افراد مختلف به شکلی مثبت یا منفی تعبیر خواهد شد؛ در موقعیت‌های اینچنینی، امکان پیروزی وجود ندارد، تنها باید مراقب شکست نخوردن باشید.»
* منبع: World Cup Sponsors Tread Fine Line Over Involvement With Qatar Tournament.